Aja Sofija: zanimljivosti, unutrašnjost, arhitektura

Carski grad na Bosforu. Kapija koja deli dva ogromna kontinenta. Centar mističnog Orijenta. U igri asocijacija ne bismo imali problema da pronađemo zajednički pojam – Istanbul, jedan od velikih prestonica moćnog Carigrada ili Konstantinopolja.

Istorija područja današnje Turske je bogata događajima, izdvojićemo nekoliko važnijih za malo podsećanje na Aja Sofiju. U turističkom obilasku Turske, Aja Sofija je mesto koje obavezno morate posetiti.

Važan savet je da pre putovanja, pogledate kakva je vremenska prognoza za Istanbul. Ispratite i formusku diskusiju sa fotografijama unutrašnjosti i arhitekture Aja Sofije.

Vizantion

Grčku naseobinu Vizantion osnovali su grčki kolonisti iz Megare 657. godine p.n.e. Ovaj drevni grad je ime dobio po kralju Vizasu iz Megara. Iako je poznato da je grad prihvatio pismo, kalendar i kultove Megare, ostale su nepoznate okolnosti o osnivanju grada.

Ono što je istorijska činjenica je da će baš ova regija ostati važna za Grke i Rimljane vekovima koji slede. Ovaj grad je bio od ogromnog značaja ne samo zbog plodnog zemljišta, već mnogo više zbog svog strateškog položaja: kao straža nad jedinim ulazom u Crno more – na plovnoj ruti od Mediterana ka Crnom moru i kao kontrola nad dubokim zalivom Zlatni rog.

Vizantionom su protutnjali Peloponeski ratovi, osvajačke vojske Filipa II Makedonskog, Kelta i Rimljana… Kada je Konstantin Veliki uz veliku pompu 330. godine n.e. premestio prestonicu iz Rima u Vizantion, grad je definitivno ušao na velika vrata u svetsku istoriju.

Pokušaji izgradnje najveće hrišćanske crkve

Stari deo grada Istanbula danas je mesto gde se nalaze predivni istorijski spomenici, muzeji, džamije, hipodrom, arheološka nalazišta. Jedno od takvih sjajnih spomenika istorije je Aja Sofija. Tokom 1400 godina postojanja, ova građevina je bila crkva, katedrala, džamija i muzej.

Sveta Sofija je bila najpoznatija hrišćanska crkva u Carigradu.

Crkva svete Sofije () se nalazi preko puta plave džamije, na jednom od sedam istanbulskh brežuljaka. Buran je sled događaja koji svedoče o njenom nastanku. Bilo je nekoliko pokušaja izgradnje ove crkve.

Prvu je započeo 325. Konstantin Veliki, a završio njegov sin Konstancije 360 godine.

Najveća bogomolja u ovom delu sveta imala je odgovarajuće ime: Megali Eklisia (Velika crkva, grč.) I ova, ali kasnije i druga crkva (kamenih zidova i drvenog krova, otvorena za bogosluženje 415.) nisu bile dugog veka – obe su izgorele i uništene.

Veliki vizantijski vladar Justinijan postao je moćan vladar povrativši veliki deo nekadašnjeg Zapadnog Rimskog Carstva (Italiju i deo Španije).

Nije samo vojna sila bila prednost Vizantinaca, Vizantija je oduvek negovala umetnost, arhitekturu, teologiju i književnost u stilu koji je povezivao grčke, rimske i druge istočne tradicije.

Poštujući tradiciju, car Justinijan je izgradnju velike crkve poverio Antemiju iz Tralesa i matematičaru Izidoru iz Mileta.

Materijali i planovi za izgradnju veličanstvene crkve

Nova katedrala imala je masivnu kupolu na vrhu pravougaone bazilike, velike mozaike koji pokrivaju gotovo svaku površinu, kamene ploče, stubove od mramora, bronzana i mramorna vrata, veliki krst na vrhu kupole.

Na izgradnji crkve radilo je preko 10.000 radnika.

Po originalnim planovima dugačka je 82 m, široka 73m sa kupolom dijametra 33 metara.

Umesto drveta za zidanje su korišćeni opeka i mermer iz Egipta, Rima, Aubeje, Afrike. Osim mermera donošene su i srebrne i zlatne ploče, slonovača za izgradnju oltara, lukova, postolja za religijske obrede.

Masivnost konstruktivnih elemenata skrivena je mozaicima i uokvirenim mramornim pločama u reljefima koji privlače lepotom svoje strukture. 27. decembra 537. crkva je otvorena za bogosluženje uz veliko slavlje.

Na otvaranju je bio lično patrijarh Konstantinopolja.

Ime Hagija Sofija (Hagía Sophía, Božanska mudrost) postalo je zvanično u 5. veku i ostalo tokom cele vizantijske epohe. Od vremena vladavine Turaka naziv joj je malo promenjen u Aja Sofija.

Zemljotresi i pljačkaški pohodi

Do današnjih dana bilo je nekoliko prepravki i ozbiljnih rekonstrukcija tokom kojih crkva nije mogla biti dostupna vernicima. Razlog tome su bili česti zemljotresi od kojih je nekoliko jačih oštetilo kupolu.

Tokom te rekonstrukcije ona je podignuta za još 6 metara i crkva je desetak godina bila zatvorena. Nažalost, u krstaškim ratovima, u jednom od pljačkaških pohoda 1204. crkva je opljačkana.

Odneto je zlato, umetnine, carski portal, srebrni krstovi. Tek za vreme dinastije Paleologa, crkva je rekonstruisana detaljno i urađeni su potporni zidovi i fasada.

Bolji dani za Aja Sofiju

 Pošto je osvojio Konstantinopolj, Mehmed II Osvajač je 1453. naredio da crkva postane džamija, te je dograđen mirhab (niša u kojoj se moli) okrenut ka Meki i drveni minaret nad zapadnim kubetom.

Enterijer i glavna struktura nisu dirani. Bajazit II je početkom 16. veka dogradio i drugi minaret na severoistočnom delu crkve. Otomanski vladari su džamiju ukrašavali i održavali. Sulejman I Veličanstveni prozore je prekrečio belom bojom, a kasniji vladari su dozidali neke delove i ukrasili islamskim umetničkim radovima.

Dve mermerne amfore za pranje pre molitve donete su polovinom 16. veka iz antičkog Pergama, kandelabri iz Budima, umetnička dela radili su najbolji umetnici. Čak je i biblioteka u posebnoj zgradi ukrašena divnim pločicama, sređena fontana u dvorištu, napravljena opservatorija, sultanov konak, škola.

Najobimnija restauracija je urađena 1847. za vreme Abdulmedžita I koji je angažovao italijanskog  arhitektu Gaspara Fosatija da ojača kupolu gvozdenom armaturom, a mozaike sačuva od vlage. Kaligraf Hatat Izet Efendija je ukrasio kupolu stihovima iz Kurana. Sve do kraja 19. veka džamija je restaurirana i čuvana, ulepšavana i zaštićena.

Čitavo bogatstvo je utrošeno na radove. Kemal Paša Ataturk, osnivač moderne Turske Republike, proglasio je Aja Sofiju za nacionalani spomenik i pretvorena je u muzej – Ayasofya Müzesi.

Zanimljivosti o izgradnji i arhitekturi Aja Sofiji:

* Površina crkve je 7.570 km² što je čini četvrtom crkvom po veličini u svetu. Kupola nije apsolutni krug, proporcije su joj 30.8 x 31.88 m. Na kupoli je 40 prozora.

* Na svodu je mozaik Bogorodice. Duž severnog zida nalaze se portreti tri velikodostojnika crkvene hijerarhije. Na tavanicama triju galerija su mozaici iz 10. veka. Likovi na njima su Bogorodica sa Hirstom u naručju, anđeli i likovi biskupa i careva Konstantinopolja (Carigrada). Neki od njih su Justinijan I, Konstantin IX, Jovan Komen II, carica Irena.

* Da bi se ulepšala unutrašnjost crkve korišćeni su stubovi iz davno napuštenog i uništenog Hrama Artemide u Efesu. Dodatni građevinski materijali doneti su iz drevnih naseobina u Baalbecku i Pergamonu

* Brod (omphalion), središnji i glavni deo crkve koji se proteže od ulaza (narthex) do prolaza pokraj oltara ispred svetišta, mesto je gde su carevi bili krunisani.

* Zemljotres iz 558. godine znatno je oštetio kupolu Aja Sofije. Tokom 562. podignuta je na visinu od 182 metra, a zidovi su ojačani. Težinu kupole podržava niz manjih kupola, arkada i četiri velika luka.

* ”Stub koji plače“ ili „stub želja“. Tako se zove jedan poseban stub na severozapadnom delu crkve. Jedan je od stotinu stubova u zdanju delimično prekriven bronzom, sa rupom u sredini, vlažan na dodir. Navodno je blagosiljan od strane Sv. Grgura, što je mnoge vernike dovelo do Aja Sofije da dodirnu stub u potrazi za božanskim isceljenjem.

* U želji da modernizuje državu po ugledu na zapadne države Evrope, 1934, Atatürk i turska vlada su izglasali mnoge zakone kojima zabranjuju određene islamske običaje. Takvim merama sekularizacije bivša katedrala i džamija pretvorena je u muzej.

Piše: Valentina Branković