Đerdapska klisura I deo – Đerdapsko jezero

Posle nekoliko turističkih priča sa juga Srbije, idemo na istok. Šteta što Istočna Srbija nema svog Kusturicu, ali eto, potrudićemo se da u narednim postovima popunimo ovu prazninu. Krećemo.

Turističke vrednosti Đerdapskog područja usko su povezane sa veličinom i pravcem Dunava. Ova druga po dužini reka u Evropi (2783 km), kroz Srbiju protiče u dužini od 588 kilometara. S obzirom da je Dunav velika, plovna, međunarodna reka, koja protiče kroz 9 zemalja ima veliki privredni i turistički značaj i spada u najbolje proučene reke sveta.

I u prošlosti je bio značajan kao plovni put, sa veoma promenljivim uslovima plovidbe, naročito na delu kroz Đerdapsku klisuru, koji je posmatrano sa različitih aspekata veoma specifičan. U Đerdapskom sektoru Dunav je najširi (610 m pri srednjem vodostaju) i najdublji (90 m). Ako bude sluha, nadamo se da će nove političke i upravljačke elite konačno uvideti potencijale ovog prirodnog bogatstva i da će delovati tako da se u narednim godinama pojave luksuzni kruzeri od Nemačke do Crnog mora. U prvom delu prezentovaćemo geografske odlike ovog dela Srbije sa ciljem da i običan čovek oseti šta je to Đerdapsko područje.

ĐERDAPSKO JEZERO

Još pre izgradnje brane na Dunavu i stvaranja Đerdapskog jezera, Đerdapska klisura i naselja u njoj privlačili cu pažnju turista. Pored drumskog, za dolazak do Đerdapske klisure i prolazak kroz nju korišćen je rečni saobraćaj.

Prvi regulacioni radovi za poboljšanje plovidbe preduzeti su u 19. veku. U Sipskom kanalu je čak bila organizovana uzvodna vuča brodova lokomotivom s kopna, a noću plovidba je bila nemoguća. Posle Drugog svetskog rata unapređivana je plovidba, ali do 60-tih godina 20. veka nije bilo konkretnih poduhvata.

Pripremni radovi na izgradnji đerdapskog hidroenergetskog i plovidbenog sistema počeli su 1964. godine. Time je omogućena proizvodnja električne energije, poboljšani su uslovi plovidbe i stvorene mogućnosti za razvoj turizma. Brodske prevodnice, koje se koriste za prelazak brodova iz reke u jezero (uzvodna plovidba) i iz jezera u reku (nizvodna plovidba) se ubrajaju u najveće na svetu. Prolazak brodova kroz njih traje oko 70 minuta.

Danas, Đerdapsko jezero se ubraja u najveće akumulacije Evrope (za vreme maksimalnog vodostaja jezero je dugačko 264 km). Najmanja širina jezera je u klisuri Mali kazan (180 metara). Jezero je najšire u Donjomilanovačkoj kotlini, gde dostiže 2 kilometra. Najveći zaliv je u dolini Porečke reke.

Stvaranjem Đerdapskog jezera poboljšani su uslovi plovidbe i turističke nautike na Dunavu. A veoma dugačka i razuđena obala Đerdapskog jezera doprinosi turističkoj atraktivnosti  đerdapskog sektora. Strmi stenoviti odseci kao vidikovci su veoma privlačni iako su teško pristupačni. Razvoju turizma u ovom delu Dunava svakako doprinosi i Nacionalni park „Đerdap“, koji zahvata opštine Golubac, Kladovo, Majdanpek i Negotin, a proglašen je 1974. godine. NP „Đerdap“ je po površini najveći nacionalni park u Srbiji (površina je oko 63,6 hiljada hektara).

KOMPOZITNI SKLOP ĐERDAPSKE KLISURE

Đerdapska klisura spaja Panonski sa Vlaško-pontijskim basenom, a preseca planinski venac Karpata. Nalazi se na Dunavu, prostire se nizvodno od Golupca i dugačka je oko 100 kilometara. Arheološki lokaliteti, naselja, vidikovci i prostrani delovi Nacionalnog parka Đerdap, čine Đerdapsku klisuru turistički veoma atraktivnom.

Po načinu postanka i izgledu pripada kompozitnim dolinama, sastoji se iz četiri suženja-klisure i tri proširenja-kotline. Od Golupca ka Kladovu čine je: Gornja (Golubačka) klisura, Ljupkovska kotlina, klisura Gospođin vir, Donjomilanovačka kotlina, klisura Kazan (Veliki i Mali kazan), Oršavska kotlina i Sipska klisura.

Golubačka klisura ima strme, stenovite krečnjačke strane sa brojnim pećinskim otvorima. Uzvišenja predstavljaju dobre vidikovce, a na jednom uzvišenju podignuta je tvrđava Golubački grad. Tu se u prošlosti nalazilo rimsko utvrđenje Cippas, važan punkt na limesu, severnoj granici Rimske imperije.

Za tvrđavu se zna da su je držali knez Lazar, despot Stefan Lazarević i despot Đurađ Branković. Golubac je građen tako da se mogao braniti jedino hladnim oružjem. Otvori za topove vide se samo na jednoj, kasnije dozidanoj kuli. Najznačajnije naselje je Golubac, u kome je izgrađen hotel „Golubački grad“, sa šetalištem pored jezera. Uslovi plovidbe su dobri. Ovde počinje Nacionalni park Đerdap sa zaštićenim rezervatom Golubački grad.

Ljupkovska kotlina je lako dostupna, obala je pristupačna sa kopna i sa jezera. Najveće naselje ovde je Dobra u dolini istoimene pritoke Đerdapskog jezera. Prvobitno naselje je bilo na mestu rimskog Ad Scrofulasa ili Novae. Izmešteno je pre stvaranja akumulacije. Danas tu ima i dobrih terena za ribolov. Na ovom prostoru nalazi ss rezervat Bosman-Sokolac.

Klisura Gospođin vir je najteže dostupan deo Đerdapske klisure. Priobalje ima strme, delimično vertikalne krečnjačke odseke. Dubina jezera se ovde naglo povećava. Ovde postoje duboki džinovski lonci, koji predstavljaju opasnost za plovidbu, a dubina Dunava pre izgradnje brane ovde je dostizala 82 metra.

Obala je teško pristupačna i sa vode i sa kopna. Postoje tragovi rimske, vizantijske i srednjevekovne kulture. Posebno se ističu Domicijanova i Tiberijeva tabla.  Turističko središte je Lepenski vir.

Ovde se nalaze rezervat Boljetinska reka-Greben, koji predstavlja geološko-geomorfološku retkost, sa brojnim fosilima i rezervat Vir, simbol neolitske kulture koji je predstavljen prvim organizovanim naseljem, posebne arhitekture, stare oko 8 000 godina.

Donjomilanovačka kotlina je deo koji impresionira širinom i mirnom površinom vode. Obala je lako pristupačna. U Donjem Milanovcu je uređen priobalni prostor za plovidbu većih brodova, turističku nautiku i sportsku rekreaciju. Dubina vode se povećava postepeno. Turističko središte je Donji Milanovac u kome se nalazi hotel „Lepenski vir“. U prošlosti je na širem prostoru Donjeg Milanovca postojalo rimsko naselje Taliata. Donji Milanovac je sedište Nacionalnog parka Đerdap.

Klisure Mali kazan i Veliki kazan odlikuju se siromašnom vegetacijom, a obala je teško pristupačna, nema uređenih pristaništa, ni turističkih objekata. Ali, Veliki i Mali kazan se smatraju najinteresantnijim delom Đerdapske klisure.

Ovde je, neposredno uz Dunav, trasiran rimski vojnički put. Deo puta imperatora Trajana je potopljen, a čuvena tabla, isečena zajedno sa stenom i izmeštena van domašaja jezerske vode i vidljiva je samo s plovnih objekata.

Postavljena je u čast Marka Aurelija Trajana, koji je bio rimski car koji je osvojio i organizovao Dakiju kao rimsku provinciju u Donjem Podunavlju. Zbog toga je gradio put kroz Đerdapsku klisuru i most preko Dunava, nizvodno od Kladova. Ovde se nalazi Regionalni park „Mali i Veliki Štrbac“, poznat po šumama samoniklog jorgovana.

Oršavska kotlina je najprostraniji deo Đerdapskog jezera. Dobila je naziv po rumunskom gradu Oršavi. Obala je ovde lako pristupačna i sa kopna i sa jezera. Turističko središte je Tekija.

Sipska klisura ima dobar prilaz i sa vode i sa kopna. Turističko središte je Karataš.  Tu se nalazi arheološki lokalitet Dijana. On potiče iz Trajanovog doba. Ha uglovima su postojale odbrambene kule, a oko utvrđenja 10 metara širok rov. Tu je pronađeno obilje materijala, a ističu se bronzana figura Neptuna, statueta Posejdona, mermerna skulptura glave imperatora Albina, vajarski portret glave Trajanovog oca, kao i statuete Jupitera i Minerve. Turističko naselje u Karatašu nastalo je preuređenjem radničkog naselja iz vremena izgradnje hidroenergetskog sistema „Đerdap“.

Uskoro nastavljamo sa II delom.