Haran – drevni biblijski grad na jugu Turske

Da li znate u kom se gradu na jugu današnje Turske, a često spominjanom u „Bibliji“, prosečan broj dece u porodici varira od 10 do 15, žene su istetovirane a kuće građene u obliku pčelinjih košnica?

Odgovor je Haran (turski Harran), jedan od najstarijih gradova u Turskoj koji je danas zapravo drevni, istorijski grad, kulturološki i istorijski bitan.

Piše: Sonja Todorović

Biranje destinacije koju vredi videti i posetiti često ume da bude teško, puno različitih i primamljivih predloga, ali od pomoći pri tom biranju može da bude postepeno sužavanje i eliminacija mogućih opcija.

Ako se uzme da je ekonomska situacija krajnje kompleksna i teška za modernog putnika, onda ne ostaje ništa drugo nego da se uputimo na još jedno virtuelno putovanje. Al pre toga, podsetimo se nekih iz korpusa ovih priča, priča iz Madrina, Kapadokije, Troje, Efesa, Antakije. Za one koji se nekako posebno vezani za doživljaj orijenta u ovom tekstu nastavljamo kontinuitet sa još jednim neobično zanimljivim, svakako egzotičnim mestom sa bogatom drevnom kulturom i istorijom. Ako pri tom uspremo da nekog navedemo da tokom svojeg putešestvija po Turskoj i poseti Haran, onda smo uradili opasno korisnu stvar.

Od grada pod nazivom Šanlijurfa koji se nalazi u istoimenoj turskoj provinciji, Haran je udaljen 44 kilometara i odatle je lako prevozom stići do njega.

Biblijska legenda

Prema legendi, biblijski grad Haran se poistovećuje sa ovim, turskim Haranom. Naime, prema „Bibliji“, Adam i Eva su nakon izgnanstva iz Rajskog vrta otišli u grad Haran gde su nastavili svoj život. Ovaj grad je vezan i za priču o Avramu i njegovom potomstvu. Avram je neko vreme živeo u Haranu iz kog se preselio u Hanan. Međutim, kada je došlo vreme za ženidbu njegovog sina, Isaka, Avram ženu za njega traži baš u Haranu, uveren da će tu naći ženu koju odlikuju vrline i ispravnost. Na kraju i uspeva da tu pronađe ženu sa svog sina, Rebeku.

Još jedna priča vezana za Haran je i ona o proroku Ioforu koji je, po predanju, tu živeo u pećini. Upravo u Ioforovu pećinu je Mojsije došao nakon odlaska iz Egipta. Nakon susreta sa Ioforom i preuzimanja slavnog skiptara, Mojsije kreće na planinu Sinaj.

Zanimljivo je da po „Bibliji“ ovaj grad postoji još od postanka sveta, što na neki poseban način svedoči o dugovečnosti, trajnosti i duhovnosti Hanana, čak iako nije star koliko i „Biblija“.

Središte puteva

Reč harrānu na akadskom znači put, staza ili putovanje. Tim rečima se ovaj grad spominje u zapisama koji potiču još iz 12 veka p.n.e. Upravo ovo određenje govori o Haranu kao nekada velikom i bitnom trgovačkom i kulturnom središtu. Geografska pozicija davala mu je i strateški značaj. Ovaj turski grad je smešten na raskršću, središtu puteva za Damask, Ninivu i Karhemu.

Što se trgovine tiče, ona se najčešće obavljala sa azijskim gradom Tirom. Roba kojom se najviše trgovalo bila je neka vrsta mirisne gume koja je bila stvarana od stabla pod nazivom stobrum. Drvo stobrum je aromatizovano, mirisno drvo koje se koristilo u robnoj razmeni u antici i imalo veliku vrednost i značaj zbog toga. Haran je vezan za još jedno središte. U središtu je sušne i tople nizije, koja ume da zadaje probleme stanovnicima ovog grada.

Religija

Dobar geografski položaj Harana uticao je i na razvijanje mesopotamske kulture u njemu. Ovaj grad je bio i bitno religiozno središte. Haran je bio smatran centrom mesopotamskog boga Meseca, Sina, čak sve do rimskog doba. Bog Sin predstavlja personifikaciju mudrosti i vezan je za astrologiju i proučavanja faza i značenja Meseca.

Međutim, sa početkom prvog veka Haran postaje centar hrišćanstva i prvo mesto gde su se ckrve gradile otvoreno. Haran je bio rezidentalni centar hrišćanstva pre Prvog vaseljenskog sabora održanog u Nikeji, 325. godine, kojim je predsedavao Car Konstantin. Ali kod mnogih stanovnika Harana i dalje je vladalo paganstvo i vera u mesopotamske bogove, poput Sina. U Haranu je počelo i formiranje sekte Sabina. Hrišćanstvo na takvom mestu nije moglo dugo da se zadrži.

Arhitektura

Za Haran su karakteristične kuće koje izgledaju kao košnice, izgrađene u kružnom obliku od nepečene opeke, bez upotrebe drveta, i zasvođene krovom. Oblik ovih kuća obezbeđuje hladnoću i svežinu, preko potrebnu ljudima Haranskog podneblja koji su izloženi velikim vrućinama, ali i toplinu tokom hladnih dana. Iako spolja ove kuće izgledaju male, kada se uđe unutra zapravo se vidi njihova prava veličina i prostranost, a u njima su nekada živele porodice sa mnogo članova. Smatra se da ovakav način gradnje kuća potiče od Bantu naroda, pa da se dalje geografski širio i tako dospeo i do Harana.

Otpornost kuća-košnica na vreme je neverovatna. One traju gotovo 3000 godina, uprkos jednostavnim materijalima od kojih su sagrađene. U nekima su čak ljudi živeli sve do 80-ih godina prošlog veka. Međutim, danas one imaju samo ulogu turističke atrakcije, a stanovništvo Harana koje je živelo u ovim neobičnim kućicama sada živi u novoizgrađenom, malom selu, nedaleko od njih i često su vodiči turistima prilikom razgledanja svojih bivših domova.

Ostaci Harana iz daleke prošlosti su arheološka zanimljivost ove lokacije. Ostaci gradskih zidina i dalje stoje, kao i određena arhitektonska utvrđenja. Prvi Islamski univerzitet ikada nalazi se upravo u Haranu, a zgrada ove ustanove je pod zaštitom UNESCA. Džamija Ulu Cami iz osmog veka najstarija je građevina takve prirode u Anadoliji. Nuretin Jardmdži je arheolog koji predvodi aktivna arheološka iskopavanja na području Harana. Nekadašnji proučavalac Harana bio je i čuveni Tomas Edvard Lorens, odnosno Lorens od Arabije.

Stanovnici

Haran je danas nastanjen arapskim stanovništvom, koje je na ovo područje došlo za vreme Osmanskog carstva, u 18. veku. Ima i Asiraca. Žene su istetovirane i uglavnom nose tradicionalnu beduinsku garderobu. Interesantno je da je prosečan broj dece u porodici od 10 do 15. U starijim vremenima bilo je normalno da otac ima i do 45 dece!

Glavni problem stanovnika Harana je vrućina koja sa sobom nosi sušu i otežava rad od kojih dosta ljudi živi. Nažalost, 80-ih godina XX veka došlo je do isušivanja vodnih izvora, pa je stanovništvu obezbeđen irigacioni sistem zahvaljujući kome mogu da se bave poljoprivredom, odnosno uzgajanjem pirinča i pamuka. Time im je omogućeno i ostajanje u ovom neobičnom gradu u kome kao da je vreme stalo i zauvek zadržalo jedinstvenu atmosferu i duh naroda.