Vaseljenska patrijaršija u Istanbulu

Ako ste izabrali Istanbul kao destinaciju za svoje hodočašće, onda Vaseljenska patrijaršija zauzima posebno mesto na ovom putu. O njenoj istoriji, značaju, uticaju, ali i relikvijama iz uvek britkog pera Dušan Stojanović.

Prošlo je 1700 godina od kako je car Konstantin proglasio hrišćanstvo zvaničnom religijom Rimskog carstva i 960 godina od kako se ono podelilo na istočno i zapadno, pravoslavno i katoličko.

Istorijat pravoslavnih crkava, igrom istorijskih previranja, nije vezan samo za one prostore koje danas naseljavaju pravoslavni narodi. Najdrastičniji slučaj po ovom pitanju jeste Turska, tačnije njen najuticajniji grad Istanbul, nekadašnji Carigrad, Konstantinopolj, Vizantion, kako god ga istorija pamtila.

Kada se Rimsko carstvo u četvrtom veku delilo na Istočno i Zapadno Konstantinoplj je zamišljen kao Rim Istoka, izgrađen na temeljima starog Vizantiona, centar kulture, uprave, religije i svih aspekata društvenog, političkog, vojnog života. Kako je rasla važnost grada, tako je ugled sticala i arhiepiskopija smeštena u njemu.

Carigradska (Vaseljenska) patrijaršija jedna je od četrnaest pravoslavnih crkava. Još u četvrtom veku na carigradskom ekumenskom saboru određena je nadležnost carigradskog patrijarha po kojoj je dobio prvo mesta nakon rimskom pape. Na kalcedonskom saboru dodeljene su mu i eparhije Trakije, Male Azije i Ponta, a u jedanaestom veku pod njegovu nadležnost stavljaju se i hrišćani sa severa Afrike i juga Italije, Balkanskog poluostrva, Rumunije i Rusije.

Usled krstaškoh osvajanja Carigrada 1204. godine carigradski patrijarh bio je prinuđen na izmeštanje u Nikeju, gde ostaje do 1272. godine. Pad Carigrada pod Osmanlije desio se 1453. godine. To je bio uzrok velikog ograničavanja moći carigradske patrijaršije. Novi gubitak moći odigrava se u 19-om veku formiranjem nacionalnih država i autokefalnih crkava. Danas, najznačajnija nadležnost Vaseljenske patrijaršije jeste Sveta Gora, mesto od jedinstvenog značaja u hrišćanskom svetu.

U rangiranju pravoslavnih patrijaraha carigradski patrijarh je prvi među jednakima. On je predstavnik pravoslavne crkvene zajednice na saborima, naročito onima gde se razmatraju pitanja vezana za odnos pravoslavne i drugih crkava. Pod njegovom nadležnošću su i pravoslavni vernici u Severnoj i Južnoj Americi, Australiji i Novom Zelandu, u Zapadnoj Evropi, Jugoistočnij Aziji, Hong Kongu i Koreji.

Po padu Carigrada pod tursku vlast patrijarhat je privremeno prestao postojati, ali nakon kratkog vremena turski vladar Mehmed II proglašava Grgura Skolara za patrijarha kome su podređeni svi pravoslavni hrišćani u Osmanskom carstvu. Za vaseljenskog patrijarha uvek je biran Grk.

Mapa Carigradske patrijaršije u Istanbulu ili kako bi je Grci nazvali Konstantinopoljska pravoslavna crkva na Feneru:

Danas je u sekularnoj Turskoj na snazi zakon po kom ulogu patrijarha može imati samo Grk rođen u Turskoj koji poseduje tursko državljanstvo. Ovo je dodatno problematizovano velikim progonom Grka iz Turske za vreme Istanbulskog pogroma. Sve u svemu, na prvi pogled je paradoksalno da pravoslavni vernici u modernoj Turskoj državi uživaju manje prava i sloboda nego za vreme turskih sultana. Sam patrijarh u šest navrata bio je meta bombaških napada od 1993. do 2004. godine.

Istanbul – grad bogat crkvama

O brojnim znamenitostima Istanbula već smo pisali na sajtu. Bilo je priče o Dolmabahče palati, o kuli Galata, Zlatnom rogu, Cisterna Bazilici i još o mnogim znamenitostima kojima u Istanbulu nema kraja. Sada se bavimo pravoslavnim objektima u najvećem muslimanskom gradu, negdašnjem Vizantionu, Konstantinopolju, Carigradu.

Kada su pravoslavne građevine u pitanju, Istanbul je najpoznatiji po Crkvi Svete Mudrosti, čuvenijom pod imenom Aja Sofija. Nekada najveća zgrada na svetu, podignuta kao pravoslavna crkva, po padu Carigrada pretvorena u džamiju dodavanjem četiri minareta, (u toku tog procesa prekrečene su i sve pavoslavne ikone) danas je muzej koji svedoči o turbulentnim vremenima na ovim prostorima.

Moramo se setiti i čuvene Crkve Hrista Spasitelja, jedne od najlepših vizantijskih crkvi, tako niskog svoda da posetioci mogu dodirnuti i izbliza pogledati najsitnije detalje mozaika. Možda najinteresantnija crkva je crkva Svetog Stefana poznata i kao „gvozdena crkva“ zbog materijala od kog je izgrađena. Delovi crkve izrađivani su u Beču i Dunavom transportovani do Istanbula. Podignuta je u devetnaestom veku kako bi Bugari u Istanbulu imali gde da vrše svoje verske obrede. Pomenimo još i crkvu Aja Irena koja se nalazi u sastavu Topkapi palate, a podignuta je od strane  cara Justinijana Prvog Velikog.

Crkva Svetog Đorđa – sedište Vaseljenske patrijaršije

Crkva Svetog Đorđa, sedište Vaseljenske patrijaršije, nalazi se u delu Istanbula pod imenom Fener.  Crkva je sedište patrijaršije od 1601. godine, a  pre toga sedište vaseljenskog patrijarha bilo je u desetak različitih crkava, počevši od prvog veka nove ere. Pre nego što je postala patrijaršija crkva je bila ženski samostan. U sedište patrijaršije proizvodi je patrijarh Matej Drugi, a monahinje se sele u drugi manastir. Sam Fener je u to vreme bio centar pravoslavnog duhovnog života u Istanbulu, a bio je poznat i kao grčki deo Istanbula.

Crkva sv. Đorđa opasana je visokim zidinama. U potpunosti je stradala u požaru iz 1720. godine i obnovio ju je patrijarh Jeremija III.  Nekada je imala velelepnu kupolu kao i sve hrišćanske građevine, ali ona tokom rekonstrukcije u 18. i 19. veku nije obnovljena. Razlog tome bio je turski zakon koji je zabranjivao da hrišćanske građevine, nakon pada Konstantinopolja, nadvisuju muslimanske verske objekte. Stoga današnji izgled crkve u velikoj meri podseća na ranohrišćanske bazilike.

Unutrašnjost crkve dostojna je funkcije koju vrši u duhovnom životu pravoslavaca. Veliki zlatni ikonostas ukrašen je scenama iz Hristovog života, detaljima iz života drugih svetitelja i mučenika.

Najzačajniji deo crkvenog enterijera ipak je čuveni, crni stub za koji se veruje da je za njega bio vezan Isus Hrist pre raspeća na Golgoti.

Stoga je on značajna relikvija u hrišćanskom svetu i cilj mnogih hodoćašća. Zapravo, ovaj stub je tek trećina izvornog stuba, a druga dva dela se čuvaju u Rimu i Jerusalimu. Veruje se da je stub u Istanbul dopremila majka cara Konstantina, carica Jelena.

Posmatrano iz turističkog ugla Carigradski patrijarhat nije na standardnoj ruti domaćih turoperatera.

Verujemo da smo ovim tekstom učinili ovu znamenitost atraktivnijom i napravili mali korak u otklanjanju ove nepravde.

Srećan put, želi vam TT Group najtačnija prognoza vremena za Istanbul za 10 dana!